alişan

+0 beyen

سیستم آوایی-مفهومی درتركی آذربایجانی

زبان تركی آذربایجانی دارای خصوصیات منحصر به فردی است كه این خصوصیات می توانداین زبان رانه تنهادرمیان تمامی زبانهای اورال-آلتاییك،باكه تمامی زبانهای موسوم به هندواروپایی نیزدرجایگاه ممتازمی تواندعبارت ازجایگاه محوری ومرجعیت داشتن درتحقیقات زبانشناسی وتحقیقات علوم شناختی به لحاظ سیستم مندی درونی ساختاری باشد.امامتا سفانه جایگاه این زبان شناخته شده نیست.به دلیل این شناخته نشدگی نیزهمواره درمعرض دونوع آسیب قراردارد.

این دونوع آسیب عبارتنداز:

1-آسیب ناشی ازالگویبرداری اززبانهای دیگر،كه باعث ناچیزجلوه داده شدن قدرت این زبان می كردد.مثل نادیده انگاشتن تصنیف تاریخی 200-150«هاوا»(آهنگ-دستگاه)ازسوی عاشیق هاجهت روایت گری وتاثیرآن برشعركه واقعارقابت ناپذیراست.ودرعوض غلّوكردن درموردشعرهای عروضی فارسی،كه اصلاضرباهنگ این شعرهاازدرون زبان فارسی درنیامده است.

2-آسیب ناشی ازعوامی گری درتحقیق كه می تواند ویژگی مردمی بودگی وساختاردینامیك این زبان راازمركزیت توجه آكادمیك دوركند.این كه چرااین زبان میتوانددارای جایگاه محوری تحقیقی باشدبنابه دلایل زیراست.

1-این زبان اصولادرمركزیت تاریخی-اجتماعی وجغرافیایی این زبانها قرارگرفته است.

2-روایت گری شفاهی آن،دارای سیستم درونی،خود-اتكا،پیچیده است.جابجایی ساختاری آن دركمترین حداست.لذاسیستم فولكلوریك آن،كاملاانكشاف یافته وسیستم منداست.(یادآوری میشود كه تاریخ هرملتی درفولكلورآن تبلورمی یابد.بانگاه به آفرینشگری مردم،میتوان تاریخ آن ملت راتفسسیرنمود.البته مقصودازتاریخ،وقایع زندگی یك پادشاه نیست؛بلكه صحبت ازپویایی یك جامعه ومردم است.)

3-این زبان یك زبان التصاقی(Agglutinating)بوده ودارای هارمونی مصوتی(Vowel harmony)است كه این ها ازخصوصیات زبان سومری است،لذاانسجام زبانی رامی تواند تادیرینه های تاریخ پی گرفت.

4-واماچهارمین مورد،كه كارتخصصی این نگارنده است یعنی سیستم مفهومی درزبان.اینزبان درخوددارای استثنایی ترین سیستم آوایی-مفهومی است؛كه یقیناكم نظیراست.

این بحث آوایی-مفهومی رابایك مثال شروع میكنیم.همه میدانندكه درزبان انگلیسی جهت ساختن زمان گذشته درفعل های باقاعده ازedاستفاده می شود.یعنی به آخرفعل پسوندedاظافه می شود،مثلا:work=worked

درزبان تركی نیز،تبدیل حال به گذشته به این صورت است.

ایشله ره م=ایشله دیم.

درزبان فارسی نیزبه این صورت است.

كارمی كنم=كاركردم.

اگردقت شوددرهرسه این زبانها،تبدیل به گذشته ازطریق صدایdایجاد

می گردد.پس صدایdدارای بار مفهومی خاصی است كه نشان دهنده قطعیت است.

این نگارنده به 3تا4صدای دارای مفهوم قطعیت درسیستم آوایی-مفهومی رسیده است،كه درزبان تركی آذربایجانی به صورت كاملا سیستم مندمطرح است.این صداها عبارتنداز:q-d-b.اكنون این صداها رابرروی اندام بدن درزبان پی گیری میكنیم كه كاملادارای سیستم می باشند:

صدایd

1. دیرناق
2. دابان
3. دیز
4. دیرسك
5. دؤش
6. دوداق
7. دیش
8. دیل
9. دال
10. دیمدیك
11. دالاق

اگردقت شوددرتمامی اینهاتیزبودگی مشترك است.صدای بعدی كه دارای مفهوم قطعیت باشد،عبارت است ازqكه همین صدارانیزدرزبان تركی برروی اندامهامرورمیكنیم:

1. قیچ
2. قول
3. قولاق
4. قولپ(قیلپ)
5. قیلپین
6. قاناد
7. قویروق
8. قیل
9. قیلچیق
10. قابیرغا
11. قارین
12. قورساق
13. قورشاق
14. قوجاق
15. قولتوق

اگردقت شودكاملامشخص است كه اندامهایی كه ازاندام اصلی بیرون می آیند،بااین صداشروع می شوند.

سومین صدای دارای مفهوم قطعیت،عبارت است ازbكه این صداراهم درزبان تركی وهم دراندامهای بدن پی گیری میكنیم:

1. بالدیر
2. بود
3. بئل
4. بیله ك
5. بارماق
6. باغیر
7. بوغاز
8. بویون
9. بورون
10. باش
11. بئنیز
12. بئیین
13. بؤیره ك
14. باغیرساق

اگردقت شودتمامی این قسمتها،دارای نوعی گردشدگی بوده وتیزنیستند.باجنبه تیزبودگی آنهاموردنظرنبوده است.

این مطلب بحث بسیارمفصلی می خواهدكه بخشی ازاینهادركتابهای(Deterministically structuring concepts)و(نظام چهاربعدی زبان)ازسوی این نگارنده مطرح شده است.درآنهابحث شده است كه چگونه واقعه((دان))كه درانگلیسی(down)است؛باشروع ازپگاه میتواندبه عنوان یك واقعه تغییردهنده وباصدایd-tشدیداایجادواژه سازی كند.تمامی اینهادرزبان تركی آذربایجانی قابل پی گیری ترازدیگرزبانها است.یعنی یكی از ویژگی های ممتاز تركی آذربایجانی،حفظ ساختارآوایی-مفهومی درخوداست كه البته دراینبیشترازاین،مجال بحث نیست.

• ناصرمنضوری

فولكلورشناس،رومان نویس وزبان شناس